Генеалагічныя дрэвы ў вёсцы так шчыльна пераплецены, што часам і не ўстановіш дакладна: аднафамільцы тут ці сваякі? Бадай, з роду тых самых непакорных Багдашыцаў вядзе ўласную гісторыю і сучасны Дарасінскі майстар Міхаіл Ціханавіч Прышчэпа, які пераняў сакрэты ганчарнага рамяства ў дзеда — Міхайлы Багдашыца. Вось як аб гэтым расказвае сам Міхаіл Ціханавіч…

— Назіраў, як працаваў дзед, як іншыя майстры выраблялі посуд. Запамінаў рухі рук, як пэндзлікам падмазваюць, як ножыкам падчышчаюць, як зразаюць дроцікам рэчы. Ды і мне загарэлася. Паехаў я і ўгаварыў дзеда аддаць мне круг, забраў у яго гліну. Наладзіў дома «майстэрню». Ну і сеў ляпіць пры лучыне. Літаральна ў першы вечар самастойнай працы хлапчук, якому яшчэ не стукнула і дванаццаці, зрабіў дзесяць кубачкаў. І з кожным днём лік глінянага посуду і цацак павялічваўся. Атрымлівалася някепска, што яшчэ больш падахвочвала Міхасіка да названай справы.

— Потым павёз на базар у Слуцк і зарабіў за гэтую драбязу цэлую кішэню грошай, — заканчвае расказ Міхаіл Ціханавіч Прышчэпа.

Кім толькі не даводзілася быць у жыцці Міхаілу Ціханавічу! І супрацоўнікам СМЕРШа, і конюхам, і пастухом. Але сёння ён асноўны майстар ганчарнага цэха калгаса «Дружба», абсталяванага ў Дарасіно. Працуе ў традыцыйнай манеры, увасабляючы ў вырабах старажытныя формы і прапорцыі. Ёсць у яго і вучні – тутэйшы хлопец Васіль Юхневіч, які зараз служыць у арміі, і сын Аляксей.

Крыху запознена, аднак прыйшла да Міхаіла Ціханавіча Прышчэпы і слава. На першым абласным фестывалі ганчароў «Гліняны звон», адбыўшымся ў Любані, дарасінскаму майстру прадаставілі ганаровае права зляпіць першы гаршчок свята. На тым жа фестывалі Міхаіл Ціханавіч атрымаў за свае вырабы першую прэмію. Другі сучасны дарасінскі майстар — Міхаіл Максімавіч Філіпеня. Да Вялікай Айчыннай вайны ён працаваў у ганчарнай арцелі пасёлка Урэчча. Тры месяцы вучнем, а пасля, з 1939 года, сам стаў рабіць посуд.

З першага дня падпаў хлопец пад чароўнае абаянне нараджэння глінянага посуду. Ды і як не падпасці? Як не захапіцца? Вось на ганчарны круг паклалі вільготны камяк гліны. Вось круг пачынае раскручвацца, і патаемныя загадкавыя цэнтрабежныя сілы і артыстычныя, ледзь улоўныя, рухі рук майстра ператвараюць камяк у збанок ці гляк пяшчотна-грацыёзнай формы. Мільгае ў паветры, бы маланка, тоненькі дроцік, і гатовая рэч, насычаная мяккай гульнёй сонечных блікаў на яшчэ матавай шурпатай паверхні, перабіраецца на паліцу — у рад такіх жа прыгожых вырабаў. І гэтыя дзіцячыя ўражанні запомніліся Міхаілу Максімавічу на ўсё жыццё.

Дарэчы, тая арцель (а дакладней — таварыства вогнестойкага будаўніцтва «Саюз») была заснавана ў красавіку 1928 года. У статуце «Саюза» значылася, што рабочыя будуць займацца вырабам цэглы, чарапіцы, калодзезных кругоў і глінянага посуду. Зона дзейнасці таварыства распаўсюджвалася на Языль, Паўстынь, Заградзе, Аточку, Сорагі, Дарасіно. Прадукцыя ж славілася далёка за межамі Любаншчыны. Яна трапляла аж у Мазыр, у Магілёў, не кажучы ўжо пра Слуцк і Старыя Дарогі.

Працавала тады ў арцелі каля дванаццаці чалавек. І ганчарствавалі тут выдатныя майстры — Фінкель, Кацнельсон, Навіцкі, Гаўрыла Зянькоўскі, Васіль Філіпеня (старэйшы брат Міхаіла Максімавіча). Посуд выраблялі традыцыйны: гладышыкі, збанкі, слоікі, кубачкі, спарышы.

У час Вялікай Айчыннай вайны будынак арцелі згарэў. Аднак некаторыя члены таварыства працягвалі вырабляць гліняны посуд. Па словах МІхаіла Максімавіча Філіпені, акупацыйныя ўлады гэтаму рамяству не чынілі перашкод. А людзям была магчымасць пракарміць сябе і сям’ю, неяк звесці канцы з канцамі.

Вось што ўспамінаюць пра ваенную пару Міхаіл Максімавіч і Міхаіл Ціханавіч:

— Плацілі за прадукцыю наступным чынам: колькі, дапусцім, у збанок улезе зерня, столькі і наша. Праўда, падобнае лічылася амаль дарэмным. У лепшыя часы нам адсыпалі за кожны выраб па паўвядра збажыны. Мянялі таксама на сала і, зразумела, на гарэлку.

З арцелі Міхаіл Максімавіч Філіпеня пайшоў у армію. Служыў пад Сталінградам. І пад канец сваёй ваеннай «кар’еры» таксама калі-некалі сядзеў за ганчарным кругам.

А пачалося вось з чаго. Расказвае майстар: «Справа была зімой. Мо ў 1947 годзе. Паднялі нашу роту па вучэбнай трывозе і кінулі на марш. Восемдзесят кіламетраў пратэпалі. І трапілі ў нейкую вёску. Размясціліся на прывал. Побач — хата. Заходжу і бачу: пажылы дзяцюк чаруе над ганчарным кругам.

Мяне аж страсянула, аж у пальцах закалола. Тры ж гады да гэтага пра круг і слыхам не чуў. І вось на табе — шчасце прываліла! Прытуліўся я паблізу і за работай чалавека з асалодай сачу. А потым пытаюся:

— Як у вас такія цудоўныя рэчы атрымліваюцца?

— Як-як, — усміхнуўся майстар.

— Ты ж бачыш як.

— А з чаго вы лепіце? — прыкідваюся прастачком.

— З гліны, — кажа.

Маўчу і зноў за работай назіраю. А самому так закарцела, што не вытрымаць.

— А колькі, — пытаюся, — трэба вучыцца, каб такім майстрам, як вы, стаць?

— Ды гадоў тры-чатыры працаваць трэба, — адказвае. А мяне ўжо нейкі блазлівы настрой апантаў.

— А я вось, — гавару, — сеў бы ды зрабіў не горш. Гаспадар утаропіўся на мяне недаверлівым позіркам, а потым уважліва абмацаў вачамі маю постаць, рукі. Нешта прыкінуў у розуме і кажа:

— Калі ласка! Паспрабуй.

І залажыліся мы з ім. Я з кішэні дваццацьпятку выняў і ў сябра яшчэ чацвяртак пазычыў. Гаспадар таксама паўсотні з другога пакоя вынес. Зацікавіўся, значыць. Аддалі грошы нашаму камандзіру роты — старшаму лейтэнанту, і сеў я за круг. Не хачу адразу паказаць, што я спецыяліст, таму дуруся. Распытваю: а вада для якой патрэбы, а ножык на што?

Узяўся нагамі круціць кола. Нязвыкла. У арцелі ж механізаваныя былі. Аднак прынаравіўся. І за гліну — цоп! Націсну, а яна паміж пальцаў распаўзаецца. І так хвілін пяць дурня з сябе строіў. „Не, — потым думаю, — хопіць балавацца“. А сам ужо фактуру матэрыялу адчуў, прыкінуў, як спраўней ляпіць. І зрабіў збаночак з носікам, каб зручней ваду ці малако наліваць.

— Ручку, — гавару майстру, — самі прыладзіце. Трэба ж, каб яна дзень які прысыхала. Здзівіўся майстар і камандуе:

— А ну, зляпі глячык.

У іх глякі робяць, што дзіця праз гарлавінку руку ў сярэдзіну прасуне. У нас жа — гарлавіна вузейшая. Падобны я і выканаў. Паглядзеў гаспадар і, пэўна, здагадаўся, што яго разыгралі. Але пачухаў патыліцу і чэсна прызнаўся:

— Каб мне такія рэчы „выкручваць“ — яшчэ тры гады вучыцца неабходна. І грошы не забраў. Вярнуліся мы ў часць, а камандзір батальёна выклікаў мяне, паставіў перад строем і смяецца:

— Цяпер без посуду не застанемся!»

Адслужыўшы, Міхаіл Максімавіч Філіпеня зноў уладкаваўся ў арцель. А неўзабаве, падхалтурваючы ў Дарасіно, пазнаёміўся з прыгожай дзяўчынай, закахаўся ў яе, ажаніўся і асеў у вёсцы, як аказалася, на ўсё жыццё. У калгас, хоць і меў пасведчанне аб заканчэнні курсаў трактарыстаў, не пайшоў. Рамяство давала някепскі прыбытак. Еўдакія Рыгораўна Сяховіч успамінае: «Мы таксама з гэтага рамяства карміліся». Гутарка запісваецца на магнітную стужку, і я, скарыстоўваючы пэўную свабоду, з-пад цішка акідваю позіркам хату, фіксую ў памяці дадатковыя дэталі, уражанні. Чыста. Кожная рэч на сваім месцы. Аднак нейкая застылая непарушнасць тых чысцін і парадку шчымліва драпае сэрца. Усё — прыгожыя, крыху выцвіўшыя ад часу коўдры на ложках, прама пастаўленыя падушкі, простыя палавічкі – прасякнута ледзь улоўным пахам адзіноты.

Яно і зразумела. Дзеці паразляталіся, унукі наведваюцца не надта часта. А муж — Сцяпан Сямёнавіч Сяховіч — памёр два гады назад. Між тым, быў ён патомным ганчаром і, калі меркаваць па расказах вяскоўцаў, выдатным майстрам.

— Ажаніліся мы ў 1943 годзе, — скрушна ўздыхнуўшы, працягвае гаспадыня. — Як раз тады немцы пачалі хапаць моладзь ды адпраўляць на працу ў іхні «фатэрлянд». Суседнія крупенікі падчыстую падмялі. А сямейных не бралі. Вось і кінуліся ў нас хто з кім распісвацца. Каб сказаць, што я Сцяпану вельмі сімпатэзіравала, то не. Гора вымусіла. А потым нічога — зжыліся. Пакахалі, дзетак нарадзілі”.

Тады ж і стала Еўдакія Рыгораўна як бы асістэнтам майстра. Рыхтавала для яго гліну, дапамагала абпальваць гатовыя вырабы. І, канешне ж, любавалася імі – закамянелымі сведкамі сівой даўніны. Міскамі для ягад — формы ўсечанага конуса, каб зручна было чэрпаць лыжкай, глякамі для алею, вады ці віна — з вузкімі горламі, шырокімі ёмістымі тулавамі і невялікімі грацыёзнымі ручкамі. Ёй здавалася, прыкладзі да збанка, нібы да марской ракавіны, вуха і пачуеш ціхі шоргат стагоддзяў, гул тысяч ганчарных кругоў, на якіх шліфаваліся, вывяраліся цудоўныя прапорцыі гэтага посуду.

Жанчына і цяпер гаворыць аб тых дзявочых перажываннях, звязаных з першымі знаёмствамі з рамяством мужа, з нейкім захопленым прыдыханнем. Аднак мяняецца тэма, і вочы яе гаснуць, становіцца рэльефней, выразней сетка маршчын на твары. Гаршчкі развозілі па навакольных вёсках, прадавалі і так перабіваліся. Можна сабе ўявіць, колькі страху нацярпеліся яны ў гэтых вандроўках! То паліцай прычэпіцца, то немец. Але голад і галеча зноў гналі маладую сям’ю ў небяспечную дарогу.

Пасля вызвалення Любаншчыны ад захопнікаў Сцяпан Сямёнавіч Сяховіч трапіў на фронт. Пад час жорсткіх баёў у Заходняй Прусіі ён быў цяжка паранены. Доўга валяўся на шпітальным ложку ў горадзе Твер. Дадому вярнуўся інвалідам.

— Вось ён, — Еўдакія Рыгораўна, перабраўшы фотаздымкі з сямейнага альбома, перадала мне фатаграфію мужа і прадоўжыла нетаропкі аповед: — Галадавалі тут. Прыйшоў Сцёпа з вайны і зноў за ганчарства ўзяўся. Працавалі па начах. Уласнага горна яшчэ не мелі, дык абпальвалі гаршчкі ў старога дзеда Цябуса, сляпога на адно вока. Ён пускаў нас. А кожную суботу запрагаліся ў невялічкі вазок і пехатою дастаўлялі посуд на базар у Слуцк. Адтуль ужо везлі пудзік мукі.

Так і існавалі”.

Сяргей Квіткевіч, г. Любань